स्वाधार योजना: Swadhar Yojana
स्वाधार योजना: महाराष्ट्र सरकार आपल्या राज्यातील मुलांच्या उज्वल भविष्यासाठी सतत प्रयत्नशील आहे आणि त्यासाठी सरकार नियमितपणे विद्यार्थ्यांसाठी अनेक उपक्रम सुरू करते.
आज आपण महाराष्ट्र सरकारने तयार केलेल्या स्वाधार योजनेबद्दल सर्व काही जाणून घेणार आहोत.
राज्यातील विद्यार्थी दहावी पूर्ण केल्यानंतर त्यांचे शिक्षण सुरू ठेवण्यास उत्सुक आहेत, तथापि, विद्यार्थी राहत असलेल्या ठिकाणी 10वीनंतरच्या शिक्षण सुविधा नेहमीच उपलब्ध नसतात. म्हणून, 10वी उत्तीर्ण झाल्यानंतर, विद्यार्थ्यांनी पुढील महाविद्यालयीन शिक्षणासाठी तसेच व्यावसायिक आणि गैर-व्यावसायिक अभ्यासक्रमांसाठी गावाबाहेर किंवा दुसऱ्या शहरात प्रवास करणे आवश्यक आहे. त्यांनी त्यांचे शिक्षण पूर्ण होईपर्यंत दुसऱ्या शहरात राहणे आवश्यक आहे, परंतु विद्यार्थ्यांची वाढलेली संख्या आणि अपुरी सरकारी वसतिगृहे यामुळे बहुसंख्य विद्यार्थ्यांना शासकीय वसतिगृहात राहणे अशक्य आहे. विद्यार्थ्यांनी इतरत्र जास्त पैसे देऊन त्यांच्या राहण्याची व्यवस्था करावी. राज्यातील बहुसंख्य कुटुंबे दारिद्र्यरेषेखाली राहतात आणि कुटुंबाची आर्थिक परिस्थिती खालावल्याने अशा घरांतील विद्यार्थ्यांना इतरत्र त्यांच्या निवासासाठी जास्त पैसे द्यावे लागतात, जे त्यांना परवडत नाही. या सर्व घटकांमुळे विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणाला धक्का बसतो, त्यामुळे त्यांचा अभ्यास पूर्ण करण्याची संधी हिरावून घेतली जाते. विद्यार्थ्यांच्या सर्व समस्या लक्षात घेऊन स्वाधार योजनेचा लाभ अनुसूचित जाती आणि नव-बौद्ध विद्यार्थ्यांना इयत्ता 11वी आणि त्यापुढील व्यावसायिक आणि गैर-व्यावसायिक अभ्यासक्रमांमध्ये प्रवेश मिळतो.
स्वाधार योजना घरापासून दूर दुसऱ्या शहरात शिक्षण घेत असलेल्या विद्यार्थ्यांना भोजन, निवास आणि इतर शैक्षणिक सुविधांसाठी अनुदान देते, ज्यामुळे त्यांना आर्थिक अडचणींशिवाय त्यांचे शिक्षण पूर्ण करता येते आणि राज्याच्या विकासात हातभार लागतो. स्वाधार योजनेचा लाभ राज्यातील जे विद्यार्थी आर्थिक अडचणींमुळे आपले शिक्षण पूर्ण करू शकत नाहीत त्यांना होणार आहे, कारण या योजनेमुळे त्यांना त्यांचे शिक्षण पूर्ण करणे आणि त्यांचा सर्वांगीण विकास करणे शक्य होणार आहे. सरकारच्या वतीने भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर स्वाधार योजना सुरू करण्यात आली आहे, जी विद्यार्थ्यांना भोजन, निवास आणि इतर शैक्षणिक सुविधा देण्यासाठी अनुसूचित जाती आणि नव-बौद्ध विद्यार्थ्यांच्या आधार-लिंक्ड बँक खात्यांमध्ये थेट निधी वितरित करेल. त्यांना मॅट्रिकोत्तर शिक्षणासाठी. या योजनेसाठी पात्र होण्यासाठी विद्यार्थ्यांनी त्यांच्या 10वी/12वी/पदवी/पदविका परीक्षेत 60% पेक्षा जास्त गुण मिळवलेले असावेत. अनुसूचित जाती आणि नव-बौद्ध प्रवर्गातील दुर्बल विद्यार्थ्यांसाठी ही मर्यादा 50% पर्यंत कमी केली जाईल. (स्वाधार योजना: Swadhar Yojana)
अनुसूचित जाती आणि नवबौद्ध विद्यार्थ्यांना इयत्ता 11 वी आणि 12 वी तसेच राज्यातील व्यावसायिक आणि बिगर व्यावसायिक अभ्यासक्रमांसाठी अन्न भत्ता, निवास भत्ता आणि निर्वाह भत्ता प्रदान करणे हा या उपक्रमाचा प्राथमिक उद्देश आहे.
| योजना नाव | स्वधार योजना |
|---|---|
| राज्य | महाराष्ट्र |
| विभाग | सामाजिक कल्याण विभाग |
| लाभार्थी | अनुसूचित जाती आणि नवबौद्ध विद्यार्थ्यांची |
| लाभ | शैक्षणिकसाठी आर्थिक सहाय्य |
| उद्दिष्ट | विद्यार्थ्यांची सामाजिक आणि आर्थिक विकास |
| अर्ज पद्धत | ऑफलाइन |
डॉ बाबासाहेब आंबेडकर स्वाधार योजना उद्देश
- राज्यातील अनुसूचित जाती, नवबौद्ध वर्गातील इयत्ता 11वी, इयत्ता 12वी तसेच व्यावसायिक व बिगर व्यावसायिक अभ्यासक्रमातील शिक्षण घेत असलेल्या विद्यार्थ्यांना भोजन भत्ता, निवास भत्ता, निर्वाह भत्ता उपलब्ध करून देणे हा स्वाधार योजनेचा मुख्य उद्देश आहे.
- दुसऱ्या शहरात शिक्षण घेत असलेल्या विद्यार्थ्यांचे जीवनमान सुधारणे.
- विद्यार्थ्यांचे सामाजिक व आर्थिक विकास करणे.
- विद्यार्थ्यांना शिक्षणासाठी सशक्त व आत्मनिर्भर बनविणे.
- स्वाधार योजनेअंतर्गत अनुसूचित जाती, नवबौध्द वर्गातील विद्यार्थ्यांचे भविष्य उज्वल बनविणे.
- विद्यार्थ्यांना त्यांचे शिक्षण पूर्ण करण्यासाठी आर्थिक सहाय्य करणे.
- दुसऱ्या शहरात शिक्षण घेत असलेल्या अनुसूचित जाती, नवबौध्द वर्गातील विद्यार्थ्यांना स्वतःचे शिक्षण पूर्ण करण्यासाठी कोणावर अवलंबून राहण्याची आवश्यकता भासू नये तसेच कोणाकडून कर्ज घेण्याची आवश्यकता भासू नये या उद्देशाने स्वाधार योजनेची सुरुवात करण्यात आली आहे.
स्वाधार योजने ची वैशिष्ठे :
- महाराष्ट्र शासन समाज कल्याण विभागाद्वारे स्वाधार योजना राबवण्यात येते.
- राज्यातील आर्थिक दृष्ठ्या गरीब कुटुंबातील विद्यार्थ्यांना त्यांचे व्यावसायिक तसेच बिगर व्यावसायिक शिक्षण पूर्ण करण्याच्या उद्देशाने सुरू करण्यात आलेली हि एक महत्वाची अशी एक योजना आहे.
- दुसऱ्या शहरात शिक्षण घेत असलेल्या विद्यार्थ्यांचे जीवनमान सुधारण्यासाठी तसेच त्याचा सामाजिक व आर्थिक विकास होण्यासाठी तसेच त्यांना सशक्त व आत्मनिर्भर बनविण्यासाठी हि योजना महत्वाची ठरणार आहे.
- स्वाधार योजनेअंतर्गत अर्ज करण्याची प्रक्रिया अत्यंत सोपी ठेवण्यात आलेली आहे जेणेकरून अर्ज करताना विद्यार्थ्यांना कुठल्याच समस्येचा सामना करावा लागू नये.
- स्वाधार योजनेअंतर्गत दिली जाणारी लाभाची रक्कम लाभार्थी विद्यार्थ्यांच्या बँक खात्यात DBT च्या सहाय्याने जमा करण्यात येईल.
स्वधार योजना अंतर्गत दिले जाणारे अनुदान (Dr Babasaheb Ambedkar Swadhar Yojana अनुदान) :
या योजनेअंतर्गत राज्यातील अनुसूचित जाती व नवबौध्द प्रवर्गातील मॅट्रीकोत्तर (इयत्ता 11वी, पदवी, पदव्युत्तर पदवी) शिक्षण घेण्यासाठी शासकीय वसतीगृहात प्रवेशित नसणाऱ्या विद्यार्थ्यांना वार्षिक खर्चासाठी खालीलप्रमाणे रक्कम संबंधीत विद्यार्थ्याच्या आधार संलग्न बँक खात्यामध्ये वितरीत करण्यात येईल.मुंबई शहर, मुंबई उपनगर, | महसूल विभागीय शहर व | उर्वरित शहरात उच्च शिक्षण | |
भोजन भत्ता | 32000/- रुपये | 28000/- रुपये | 25000/- रुपये |
निवास भत्ता | 20000/- रुपये | 15000/- रुपये | 12000/- रुपये |
निर्वाह भत्ता | 8000/- रुपये | 8000/- रुपये | 6000/- रुपये |
एकूण | 60000/- रुपये | 51000/- रुपये | 43000/- रुपये |
वरील रकमे व्यतिरिक्त वैद्यकीय व अभियांत्रिकी शाखेतील/विद्यार्थ्यांसाठी प्रतिवर्ष 5000/- रुपये व अन्य शाखेतील विद्यार्थ्यांना प्रतिवर्ष 2000/- रुपये इतकी रक्कम शैक्षणिक साहित्याच्या खरेदीसाठी अतिरिक्त स्वरूपात देण्यात येईल.
स्वाधार योजनेचा निकष:
- सदर योजनेचा लाभ घेण्यासाठी विद्यार्थी संबंधित सहाय्यक आयुक्त, समाजकल्याण यांच्याकडे अर्ज सादर करतील.
- सहाय्यक आयुक्त – समाज कल्याण हे अर्जाची छानणी करतील व त्यांची गुणवत्ता यादी जिल्हानिहाय तयार करुन पात्र लाभार्थ्यांना त्याने घेतलेल्या प्रवेशाचे जिल्हयातील जवळचे मागासवर्गीय मुला/मुलींचे वसतिगृहांशी संलग्न (attach) करतील.
- सामाजिक न्याय विभागाने ठरवून दिलेल्या पध्दतीने या योजने साठी अर्ज करावा लागेल.
- अपूर्ण किंवा सर्व आवश्यक कागदपत्रे समाविष्ट नसलेले अर्ज नाकारले जातील.
- 60% पेक्षा कमी गुण असलेल्या विद्यार्थ्यांचे अर्ज विचारात घेतले जाणार नाहीत, अनुसूचित जाती व नवबौध्द प्रवर्गातील दिव्यांग विद्यार्थ्यांसाठी ही मर्यादा 50% असेल.
- जिल्हा निहाय अनुसूचित जातीच्या लोकसंख्येच्या प्रमाणात किती विद्यार्थ्यांना हा लाभ द्यावयाचा ही संख्या निश्चित केलेली असुन त्यापेक्षा जास्त अर्ज प्राप्त झाल्यास गुणवत्तेनुसार निवड करण्यात येईल.
- निवड यादी संबंधीत जिल्हयाचे सहाय्यक आयुक्त, समाज कल्याण कार्यालयामार्फत प्रसिध्द केली जाईल निवड न झालेल्या विद्यार्थ्यांना वेगळे कळविण्यात येणार नाही.
स्वाधार योजनेचा लाभ :
• दुसऱ्या राज्यात इयत्ता 11वी, इयत्ता 12वी, व्यावसायिक तसेच बिगर व्यावसायिक विषयाचे शिक्षण घेत असलेल्या अनुसूचित जाती, नवबौध्द वर्गातील विद्यार्थ्यांना स्वाधार योजनेअंतर्गत भोजन भत्ता, निवास भत्ता, निर्वाह भत्ता दिला जातो,• विद्यार्थ्यांचा सामाजिक तसेच आर्थिक विकास होईल.
• अनुसूचित जाती, नवबौध्द वर्गातील आर्थिक दृष्ट्या गरीब विद्यार्थी स्वाधार योजनेच्या सहाय्याने स्वतःचे शिक्षण पूर्ण करू शकतील.
• या योजनेअंतर्गत विद्यार्थ्यांना शिक्षण पूर्ण करण्यासाठी आर्थिक सहाय्य दिले जाते त्यामुळे विद्यार्थ्यांना शिक्षण पूर्ण करण्यासाठी कोणावर अवलंबून राहण्याची आवश्यकता भासणार नाही.
• स्वाधार योजनेअंतर्गत विद्यार्थी स्वतःचे शिक्षण व प्रशिक्षण पूर्ण करून स्वतःचा एखादा व्यवसाय सुरु करू शकतील व राज्यातील बेरोजगार नागरिकांना रोजगाराच्या संधी उपलब्ध करू शकतील व राज्याचा आर्थिक विकास करू शकतील.
स्वाधार योजना अंतर्गत लाभाचे वितरण
- विद्यार्थ्यांचा प्रवेश ज्या वसतिगृहाशी संलग्न करण्यात आला आहे त्या वसतिगृहाचे गृहप्रमुख / गृहपाल विद्यार्थ्यांने घेतलेल्या प्रवेशाच्या ठिकाणी म्हणजे संबंधीत महाविद्यालयाकडुन उपस्थितीचा अहवाल प्राप्त करुन संबंधीत जिल्हयाचे सहाय्यक आयुक्त, समाज कल्याण यांना सादर करतील व संबंधीत सहाय्यक आयुक्त समाज कल्याण यांनी सदर योजनेतील पात्र प्रत्येक तिमाही उपस्थितीच्या आधारे अनुज्ञेय रक्कम त्या विद्यार्थ्यांच्या बँक खात्यामध्ये DBT Portal मार्फत जमा करतील.
- DBT Portal सुरु होईपर्यत प्रचलित पध्दतीने सदरचा लाभ विद्यार्थ्यांच्या नांवे RTGS पध्दतीने त्याच्या आधार संलग्न बँक खात्यात जमा करण्यात येईल.
- विद्यार्थ्यांने संबधित शैक्षणिक संस्थेमध्ये प्रवेश घेतल्यानंतर सदर योजनेंतर्गत अनुज्ञेय होणाऱ्या रक्कमेपैकी पहिल्या तिमाहीची रक्कम आगाऊ देण्यात येईल.
- या योजनेंतर्गत लाभास पात्र असलेल्या विद्यार्थ्यांस भारत सरकार शिष्यवृत्ती अंतर्गत प्राप्त होत असलेल्या निर्वाह भत्याची रक्कम वजावट करुन उर्वरित रक्कम निर्वाह भत्ता म्हणून अदा करण्यात येईल.
- जे विद्यार्थी व्यवसायिक पाठयक्रमाशी संलग्न निर्वाह भत्ता या योजनेचा लाभ घेत असतील त्यांना या योजनेतील निर्वाह भत्याचा लाभ मिळणार नाही.
- विद्यार्थ्यांची महाविद्यालयातील उपस्थिती किमान ७५% असणे आवश्यक राहील, याबाबत संबंधित संस्थेच्या प्राचार्यांकडून प्रत्येक तिमाही उपस्थितीबाबतचे प्रमाणपत्र सादर करणे बंधनकारक राहील.
स्वाधार योजनेसाठी आवश्यक पात्रता
- अर्जदार विद्यार्थी हा महाराष्ट्र राज्याचा मूळ रहिवाशी असावा.
- अर्जदार विद्यार्थी हा अनुसूचित जाती, नवबौध्द वर्गातील असावा.
भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर स्वाधार योजना अटी व शर्ती:
- फक्त महाराष्ट्र राज्यातील विद्यार्थ्यांनाच स्वाधार योजनेचा लाभ दिला जातील.
- स्वाधार योजनेचा लाभ मिळण्यासाठी विद्यार्थी अनुसुचित जाती व नवबौध्द या प्रवर्गाचा असावा व त्याने जातीचा दाखला सादर करणे बंधनकारक असेल.
- विद्यार्थी स्थानिक नसावा. (विद्यार्थ्याने प्रवेश घेतलेली शैक्षणिक संस्था ज्या ठिकाणी आहे, अशा ठिकाणचा सदर विद्यार्थी रहिवासी नसावा)
- इयत्ता 11वी आणि इयत्ता 12वी मध्ये प्रवेश घेणाऱ्या विद्यार्थ्यास इयत्ता 10वी मध्ये किमान 60% गुण असणे अनिवार्य असेल.
- इयत्ता 12वी नंतरच्या दोन वर्षाकरीता जास्त कालावधी असलेल्या पदवीका किंवा पदवी अभ्यासक्रमास प्रवेश घेणाऱ्या विद्यार्थ्यास इयत्ता 12वी मध्ये 60 टक्के पेक्षा जास्त गुण असणे अनिर्वाय आहे.
- दोन वर्षापेक्षा कमी कालावधी नसणाऱ्या कोणत्याही मान्यता प्राप्त अभ्यासक्रमास प्रवेश घेणाऱ्या विद्यार्थ्यास योजनेचा लाभ घेण्यासाठी प्रत्येक वर्षी किमान 60% गुण किंवा त्या प्रमाणात ग्रेडेशन/ CGPA चे गुण असणे आवश्यक राहील.
- इयत्ता 12वी नंतर पदवीका, पदवी अभ्यासक्रमासाठी प्रवेश घेणारा अभ्यासक्रम हा 2 वर्षापेक्षा आणि पदवीनंतर पदव्युत्तर पदवी/पदवीका अभ्यासक्रमाचा कालवधीही दोन वर्षापेक्षा कमी नसावा.
- स्वाधार योजनेमध्ये दिव्यांग विद्यार्थ्यांसाठी 3% आरक्षण असेल दिव्यांग विद्यार्थ्यांसाठी गुणवत्तेची किमान टक्केवारीची मर्यादा 50% इतकी राहील.
- अर्जदार विद्यार्थ्यांचे वार्षिक उत्पन्न 2.5 लाखांपेक्षा जास्त नसावे.
- विद्यार्थ्याने राज्य शासन, अखिल भारतीय तंत्र शिक्षण परिषद, भारतीय वैद्यकिय शिक्षण परिषद/वैद्यकिय परिषद, भारतातील फार्मसी परिषद, वास्तुकला परिषद, कृषी परिषद, महाराष्ट्र तंत्रशिक्षण परिषद वा तत्सम सक्षम प्राधीकारी यांच्या मार्फत मान्यता प्राप्त महाविद्यालया मध्ये व मान्यता प्राप्त अभ्यासक्रमासाठी प्रवेश घेतलेला असावा.
- अर्जदार विद्यार्थी हा दुसऱ्या शहरात स्वतःचे शिक्षण पूर्ण करत असावा.
- अर्जदार विद्यार्थी स्वतःच्या शहरात घराजवळ शिक्षण घेत असल्यास त्याला या योजनेचा लाभ दिला जाणार नाही.
- विद्यार्थ्यांची निवड गुणवत्तेनुसार करण्यात येईल निवडलेला विद्यार्थी संबंधीत अभ्यासक्रम पुर्ण होईपर्यंत लाभास पात्र राहील.
- अर्जदार विद्यार्थी केंद्र किंवा राज्य शासनाद्वारे सुरु करण्यात आलेल्या एखाद्या योजनेअंतर्गत निर्वाह भत्ता योजनेचा लाभ मिळवत असल्यास अशा विद्यार्थ्यास या योजनेचा लाभ दिला जाणार नाही.
- विद्यार्थ्यांने स्वत:चा आधार क्रमांक त्याने ज्या राष्ट्रीयकृत/शेड्युल्ड बँकेत खाते उघडले आहे त्या खात्याशी संलग्न करणे बंधनकारक असेल.
- विद्यार्थी सामाजिक न्याय विभागाच्या वसतिगृहात वास्तव्यास असल्यास अशा विद्यार्थ्यांना या योजनेचा लाभ दिला जाणार नाही.
- विद्यार्थी इयत्ता 11वी, इयत्ता 12वी आणि त्यानंतरचे 2 वर्षापेक्षा कमी कालावधी नसलेल्या अभ्यासक्रमासाठी उच्च शिक्षण घेणारा असावा.
- लाभार्थी विद्यार्थ्याने मधीच स्वतःचे शिक्षण सोडल्यास अशा विद्यार्थ्यांना या योजनेमधून बाहेर केले जाईल
- प्रवेशित विद्यार्थ्यांस प्रत्येक सत्र परिक्षेचा निकालाची प्रत निकाल लागल्यापासून 15 दिवसांचे आत नेमून दिलेल्या कार्यालयात सादर करणे बंधनकारक राहिल.
- सदर योजनेचा लाभ प्रवेशित अभ्यासक्रमांच्या कालावधीपर्यतच देय राहिल. या योजनेचा लाभ विद्यार्थ्यांना एकुण शैक्षणिक कालावधीत जास्तीत जास्त 7 वर्षापर्यंत घेता येईल.
- विद्यार्थ्याने खोटी माहिती व कागदपत्रे देऊन सदर योजनेचा लाभ घेण्याचा प्रयत्न केल्यास किंवा शैक्षणिक अभ्यासक्रम पुर्ण न केल्यास अथवा नोकरी व व्यवसाय करित असल्यास आणि इतर मार्गाने या योजनेचा लाभ घेऊन गैरवापर केल्याचे निदर्शनास आल्यास तो कारवाईस पात्र राहील तसेच त्यास दिलेल्या रकमेची 12 टक्के व्याजासह वसुली केली जाईल.
- या योजनेचा लाभ मंजूर झाल्यानंतर विद्यार्थ्यास प्रत्येक वर्षी किमान 60 टक्के गुण मिळविणे अनिवार्य आहे अन्यथा तो या योजनेस अपात्र होईल.
स्वाधार योजना कागदपत्रे
- आधार कार्ड
- रेशन कार्ड
- रहिवाशी दाखला
- मागील वर्षातील गुणपत्रिका
- मोबाईल क्रमांक
- ई-मेल आयडी
- पासपोर्ट साईज फोटो
- विद्यार्थ्यांची उपस्थिती प्रमाणपत्र
- बँक खात्याचा तपशील
- उत्पन्नाचा दाखला
- जातीचा दाखला
- जन्माचा दाखला
- शपथपत्र
स्वाधार योजनेअंतर्गत अर्ज करण्याची पद्धत:
- अर्जदाराला सर्वात प्रथम आपल्या जवळच्या समाज कल्याण कार्यालयात जावे लागेल.
- कार्यालयात जाऊन स्वाधार योजनेचा अर्ज घ्यावा लागेल व अर्जात विचारलेली सर्व माहिती भरून अर्जासोबत योग्य ती कागदपत्रे जोडावी लागतील व अर्ज कार्यालय जमा करावा लागेल.
- अशा प्रकारे तुमची स्वाधार योजनेअंतर्गत अर्ज प्रक्रिया पूर्ण होईल.
फक्त महाराष्ट्र राज्यातील विद्यार्थ्यांनाच स्वाधार योजनेचा लाभ दिला जातील.
राज्यातील अनुसूचित जात व नवबौद्ध वर्गातील विद्यार्थी स्वाधार योजनेचा लाभ मिळवण्यासाठी पात्र आहेत.
स्वाधार योजनेचा लाभ मिळवण्यासाठी विद्यार्थ्यांना समाज कल्याण विभाग कार्यालयात अर्ज करावा लागेल.